مسیح

نویسنده : انی کاظمی

متونِ مقدس یهودیت و مسیحیت. کتاب مقدسِ مسیحى شامل عهد عتیق و عهد جدید است. در آیین کاتولیک و کلیساى ارتدوکس شرقى، عهدعتیق مقدارى بزرگ تر است و این بدان سبب است که بعضى از کتاب ها یا بخش هایى از کتاب ها که در آیین پروتستان آپوکریف شناخته شده، نزد آنان پذیرفته شده است. کتاب مقدسِ یهودى تنها شامل کتاب هایى است که در مسیحیت به «عهد عتیق» شناخته شده است. ترتیب کتاب هاى قانونى در یهودیت و مسیحیت تفاوت چشمگیرى دارد، اما ترتیب آنها نزد پروتستان ها و کاتولیک ها تا حد زیادى شبیه یک دیگر است.

یهودیان از دیرباز متون مقدس خود را به سه بخش تقسیم کرده اند: تورات (به معناى قانون یا شریعت) یا اسفار پنج گانه; نبییم (پیامبران) و کتوبیم (نوشته ها) یا سپنتانامه. اسفار پنج گانه به همراه کتاب یوشع را مى توان گزارشى از سرگذشت تبدیل اسرائیل به یک ملت و دست یازى آنان به سرزمین موعود دانست. بخشى که «پیامبران» نامیده مى شود، این داستان را ادامه مى دهد و تثبیت و تحولات سلطنت و ابلاغ پیام هاى پیامبران به قوم را توضیح مى دهد. بخش نوشته ها شامل تأملات درباره جایگاه شر و مرگ در میان اشیا (ایوب و کتاب جامعه)، آثار منظوم و سایر کتاب هاى تاریخى است.

بخش آپوکریف عهدعتیق، به نظر مى رسد دو هدف را هم زمان دنبال مى کند: نخست پر کردن پاره اى از خلأهاى موجود در کتاب هایى که در قانونى بودن آنها شکى نیست. دوم رساندن تاریخ قوم اسرائیل به قرن دوم پیش از میلاد.

عهدجدید، همانند عهدعتیق، عبارت است از مجموعه اى از کتاب ها که از جمله آنها ادبیات و آثار آغاز مسیحیت است. اناجیل چهارگانه به زندگى، شخص و تعالیم عیسى مسیح، به همان صورتى که جامعه مسیحى نخستین به خاطر داشت، مى پردازد. «اَعمال رسولان» داستان مسیحیت از رستاخیز عیسى تا پایان دوران پولس را بیان مى کند. «نامه ها» یا «رساله ها» مکاتباتى است از سوى رهبران مختلف کلیساى اولیه مسیحى که پیغام کلیسا را براى رفع نیازها و مشکلات مختلف جماعات اولیه مسیحى به کار مى گرفتند. «مکاشفه یوحنا» تنها نماینده از سبک گسترده ادبیات عرفانى است که در جنبش اولیه مسیحى ظاهر شد.

نقادى کتاب مقدس: رشته اى که به تحقیق درباره پرسش هایى در باب متن، چگونگى تألیف و تاریخ عهد عتیق و عهد جدید مى پردازد.نقادى کتاب مقدس زمینه را براى تفسیرمعنادارکتاب مقدس فراهم مى سازد.

شکل هاى اصلى نقادى کتاب مقدس عبارت اند از: (۱) نقادى متن (textual)که توجه آن به تعیین متن اصیل یا معتبرتر است. (۲) نقادى زبان شناختى (philological) که عبارت است از تحقیق در باره زبان هاى کتاب مقدس براى به دست آوردن شناختى دقیق تر از واژگان، دستور زبان و سبک آن دوره. (۳) نقادى ادبى (literary) که تمامى توجه آن به سبک هاى مختلفى است که متن در آن شکل گرفته و هدف آن کشف شواهدى است براى اثبات تاریخ نگارش، نویسنده و کارکرد اصلى بخش هاى مختلف نوشته اى که کتاب مقدس را تشکیل مى دهد. (۴) نقادى سنت (tradition)که مى کوشد تا به بررسى ریشه هاى تحولات سنت هاى شفاهى بپردازد که بر آثار مکتوب مقدم بوده است. (۵) نقادى شکلى (form)که آثار مکتوب را براساس شکل هاى پیش ادبى مانند مَثَل (parable) یا سروده (hymn)طبقه بندى مى کند.

سایر مکاتب نقادى کتاب مقدس که به دنبال روش هاى تفسیرى تر هستند، یعنى به کشف معناهاى اصلى متون توجه دارند، شامل نقادى ویرایشى (redaction)است که به مطالعه این مى پردازد که چگونه نویسندگان و تدوین کنندگان نهایى این اسناد را گردهم آوردند; و نقادى تاریخى که در صدد تفسیر نوشته کتاب مقدس در بستر اوضاع و احوال تاریخى آنان است.

الهام کتاب مقدس: این ادعا که نویسندگان کتاب هاى مقدس با هدایت خاص الهى عمل کردند. تا حد زیادى، این امر بسط ادعاى مکاشفه الهى و این باور است که غیب گویان، رؤیابینان و پیامبران نه تنها «محتوا»ى پیام، که شکل و حتى خود کلمات آن را از منبعى الوهى دریافت کردند. از این رو، در یونان باستان پیام هاى غیبى دلفى (و نیز سایر معابد) سخن الوهیت بود. در کتاب مقدس عبرى، خداى اسرائیل نه تنها کلمات را در دهان پیامبران و سایر پیام رسانانِ منصوب شده مى گذارد، بلکه به آنان دستور مى دهد تا آنها را به همان صورتى که دریافت کرده اند بنویسند. عهد جدیدِ مسیحى این کیفیت الهام شده را درباره کتاب مقدس عبرى تأیید مى کند و سرانجام رسولان مسیحى و نویسندگان انجیل ها کسانى شمرده شدند که به وسیله روح القدس الهام شده اند. آموزه توحیدى ازآنِ اسلام است که براساس آن، نویسنده قرآن تنها خدااست ومحمد]ص [فقط کاتب اوست.

ظهور شیوه مطالعه کتاب مقدس به گونه تاریخى ـ نقادى در یهودیت (به وسیله فیلسوفانى مانند بندیکت اسپینوزا) و در مسیحیت، موجب بروز بحرانى میان آموزه الهام بودن کتاب مقدس و تحقیقات علمى و به همراه آن بعضى از مناقشات الهیاتى در قرن نوزدهم و بیستم شد.

منبع کتاب مقدس: هر یک از مطالب اصلى شفاهى یا کتبى که به نگارش کتاب مقدسِ یهودى و مسیحى کمک رساند. نویسنده بیشتر بخش هاى عهد عتیق افرادى گمنام اند و در موارد بسیارى معلوم نیست که نویسنده آن فردى خاص بوده است یا یک گروه. با این حال، با ارزیابى دقیق شواهد درونى و به مدد مکتب هاى مختلف نقادى کتاب مقدس، محققان توانسته اند منابع خاصى را شناسایى کنند و آنها را به گونه اى گاه شمارانه مرتب کنند.

شیوه هایى که به وسیله آن منابع اصلى اسفار پنج گانه تمییز داده شود و گاه شمارى آن تعیین شود، نخستین تصویر روشن از ادبیات و تحولات دینى قوم بنى اسرائیل را ارائه مى کند. نام هایى که امروزه این منابع بدان شناخته مى شوند، به ترتیبى گاه شمارانه چنین اند: منبع یهوه اى (Yahwist) یا Jدلیل این نام گذارى آن است که براى خدا نامى عبرى را به کار برده است که حرف نویسى انگلیسى آن YHWHاست (و به جهت شکل آلمانى JHVHمنبع Jنامیده شده است); منبع الوهیمى یا Eکه تمایزش از منبع قبل به دلیل اشاره به خداوند با کلمه الوهیم (Elohim) است; منبع تثنیه اى (Deuteronomist) یا منبع Dکه واژگان و سبک خاصش آن را متمایز کرده است; و منبع کاهنى(Priestly Code)که راهنمایى هاى مبسوطى در باب شعایر دینى دارد.

از آن زمان منابع بسیار دیگرى براى عهد عتیق شناسایى شده است که از جمله آنها دو کتاب از نخستین کتاب هاى اولیه مکتوبات عبرى است که امروزه اثرى از آنها نیست و بخش هایى از آن در روایات اولیه جاى داده شده است. این کتاب ها که عبارت اند از کتاب جنگ هاى یهوه و کتاب یاشار، (به معناى «عادل و درست») احتمالا به صورت شعر بوده اند.

منابع عهد جدید عبارت است از نوشته هایى اصلى اى که کتاب مقدسِ مسیحى را پدید مى آورد و به همراه سنت شفاهى بر آنها سبقت داشت. از سه انجیل نخست به «اناجیل همدید» یاد مى شود، به این معنا که منبع مشترکى دارند. دیدگاه معاصر بر این عقیده است که مرقس منبع متى و لوقا بوده و دو کتاب اخیر منبع مشترک دیگرى به نام Q داشته اند که برگرفته از واژه آلمانى quelle به معناى منبع است که عمدتاً همان گفته هاى عیسى است. انجیل یوحنا به وضوح حکایت از سنتى مستقل دارد.

در حالى که بیشتر نویسندگان عهد عتیق ناشناخته اند، بخش عمده منابع عهد جدید معلوم است و رسالت اساسى تحقیقات مربوط به آنها این است که متون را تا آنجا که شدنى است به دست نوشته هاى اصلى برگردانند.

منابع اصلى قرائن و ادله مورد نظر، همان دست نوشته هاى یونانى از سده دوم تا سده پانزدهم است که حدود پنج هزار دست نوشته از این مجموعه امروزه شناخته شده است و نسخه هاى اولیه به سایر زبان ها مانند سریانى، قبطى، لاتین، ارمنى و گرجى است.

در مجموع از این منابع به «شواهد» یاد مى شود. اغلب نسخه هاى معتبر و موثق کتاب مقدس در ترجمه هاى معاصر بر متنى جامع الشواهد (eclectic)استوار است که شواهد حاکى از برداشت هاى متفاوت در آن آورده شده است. در این موارد، بهترین برداشت از متن و سبک شناخته شده نویسنده ترجیح داده شده است.

کوشش هایى که براى فراتر رفتن از نوشته هاى اصلى به منظور بازسازى سنت شفاهى قبل از آن صورت مى گیرد شکلى از نقادى کتاب مقدس معروف به نقادى سنت است. امروزه محققان کوشیده اند تا با استفاده از این شیوه، کلمات واقعى عیسى را با حذف اضافات و ملحقات (accretions)کشف کنند.

ترجمه کتاب مقدس: هنر و عمل ارائه کتاب مقدس به زبان هایى غیر از زبان هایى که این کتاب ها در اصل بدان نوشته شده بود. هم عهدعتیق و هم عهدجدید تاریخ درازى در ترجمه دارند.

تقریبا تمامى عهد عتیق در اصل به زبان عبرى نوشته شد و تنها بخش هاى اندکى به آرامى بود. هنگامى که امپراتور فارس ساحل شرقى مدیترانه را در اختیار گرفت، زبان آرامى به زبان غالب در منطقه تبدیل شد و این آرزو به وجود آمد که کتاب هاى اسفار پنج گانه (شامل سفر پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه) از عبرى به زبان رایج ترجمه شود. ترجمه به دست آمده ( Targumsترگوم برگرفته از واژه آرامى meturgeman به معناى مترجم) بعد از ازبین رفتن طومارهاى عبرى به حیات خود ادامه داد.

در اواسط سده سوم پیش از میلاد، زبان یونانى زبان غالب بود و محققان یهود ترجمه مجموعه قانونى کتاب مقدس عبرى به زبان یونانى را آغاز کردند. از آنجا که سنت بر این باور بود که هر یک از دوازده قبیله اسرائیل شش دانشمند را براى انجام این طرح در نظر گرفتند، نسخه یونانى این کتاب مقدسِ یهودى بعدها (در لاتین) به هفتادى(septuagintبرگرفته از septuagintaبه معناى هفتاد) معروف شد.

نوشته هاى عبرى، تنها کتاب مقدسى بود که کلیساى اولیه مسیحى مى شناخت و با گسترش آیین جدید (مسیحیت) در سراسر جهانِ یونانى زبان، مسیحیان نیز ترجمه هفتادى را پذیرفتند. در همین حال، بسیارى از کتاب هاى کتاب مقدس مسیحى، عهد جدید، از همان ابتدا به زبان یونانى نوشته یا ضبط شد، در حالى که سایر کتاب ها چه بسا به زبان آرامى ضبط شد.

گسترش مسیحیت، ترجمه هاى بیشترى از عهد عتیق و عهد جدید به زبان هاى قبطى، اتیوپایى، گوتیک، و مهم تر از همه، لاتین را ضرورى ساخت. در سال ۴۰۵، قدیس جروم ترجمه اى به زبان لاتینى را به پایان رساند که پایه آن در وهله اول ترجمه هفتادى و سپس اصل عبرى کتاب مقدس بود. این نسخه معروف بهوولگات باوجوداشتباهات نسخه نویسان به نسخه معیارِ مسیحیت غرب براى مدت هزار سال یا بیشتر تبدیل شد.

محققان یهود در مکتب هاى تلمودىِ فلسطین و بابل در حدود قرن ششم بعد از میلاد کوشیدند تا متون مقدس یهودى را احیا و تنظیم کنند و آنها را به شکل معتبر عبرى بازگردانند. آنان قرن ها بر روى متنى سنتى کار کردند که به متن ماسورایى (Masoretic Text)معروف است و از هنگام تکمیلش در سده دهم مقبولیتى عام و فراگیر یافته است.

نسخه لاتینى جروم معروف به وولگات پایه و اساس ترجمه هاى عهدعتیق و عهدجدید به زبان هاى سُریانى، عربى، اسپانیایى و زبان هاى بسیار دیگرى از جمله انگلیسى بوده است. وولگات اساسى براى نسخه دوئه ران Douai Reims(عهد جدید ۱۵۸۲، عهد عتیق ۱۶۰۹ ـ ۱۶۱۰)، تنها کتاب مقدس انگلیسى در کلیساى کاتولیک روم تا قرن بیستم، بوده است.

دانش جدید در قرن پانزدهم و شانزدهم مطالعه زبان یونان باستان را زنده کرد و به ترجمه هایى جدید انجامید که یکى از آنها به وسیله اومانیست هلندى، دسیدرئوس اراسموس، انجام شد. او در سال ۱۵۱۶ نسخه اى از عهد جدید را منتشر کرد که متن یونانى را به همراه ترجمه اى از خود او به لاتینى به همراه داشت. در همین زمان، مارتین لوتر نخستین ترجمه کامل خود از اصل یونانى و عبرى را به زبان روز اروپا در آلمان عرضه کرد. ترجمه عهدجدید او به زبان آلمانى در سال ۱۵۲۲ منتشر شد و ترجمه کامل کتاب مقدس در سال ۱۵۳۴٫

اولین نسخه کامل کتاب مقدس به زبان انگلیسى در سال ۱۳۸۲ انجام شد که به جان ویکلیف و پیروانش نسبت داده مى شد. اما در حقیقت کار دانشورى به نام ویلیام تیندال بود که از سال ۱۵۲۵ تا ۱۵۳۸ عهدجدید و بخشى از عهدعتیق را ترجمه کرد و الگویى براى رشته اى از ترجمه هاى بعدى به زبان انگلیسى شد. سرآمد همه ترجمه هاى انگلیسى، نسخه کینگ جیمز (۱۶۱۱ که در انگلستان به «نسخه معیار» شهرت داشت) بود. این نسخه را ۵۴ دانشور که منصوب کینگ جیمز اول بودند، فراهم آوردند.

نزدیک عصر اختراع چاپ در سال ۱۴۵۰، تنها ۳۳ ترجمه مختلف از کتاب مقدس وجود داشت; اما در حدود سال ۱۸۰۰ تعداد ترجمه ها به ۷۱ ترجمه رسید و در پایان قرن بیستم تمامى متن کتاب مقدس به ۳۲۵ زبان ترجمه شد و بخش هایى از کتاب مقدس در بیش از ۱۸۰۰ زبان از زبان هاى جهان منتشر شد.